کاغذ کنان میانه

منطقه کاغذکنان اکنون یکی از بخش های شهرستان میانه در استان آذربایجان شرقی است. منطقه کاغذکنان تا سال ۱۳۵۹ یکی از بخش های شهرستان خلخال به شمار می آمد و مشتمل بر ۱۱۲ روستا و ۳۵۴۲۹ نفر جمعیت بود، که به علت عدم وجود راه ارتباطی ماشین رو به مرکز شهرستان خلخال (هیرواباد) از سال ها پیش مردم منطقه خواستار مجزا بودن منطقه کاغذکنان از شهرستان خلخال بودند، چرا که به واسطه بَعد مسافت و خرابی تنها پل تاریخی منطقه کاغذکنان به قسمت شمالی رودخانه قزل اوزن که خط مرزی این منطقه با دیگر بخش های خلخال بود ارتباط کاغذکنان را با مرکز شهرستان نا ممکن ساخته بود.
درنامه ای که در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی توسط عده ای از بزرگان کاغذکنان خطاب به (رئیس دارالشورای ملی) نگاشته شده بود، مردم منطقه خواستار مجزا بودن کاغذکنان از(حکومت خلخال) و ارتباط مستقیم نایب الحکومه این محال با مرکز آذربایجان را داشته اند ولی این درخواست به حق مردم کاغذکنان از اوایل حکومت پهلوی تا سرنگونی این رژیم بی نتیجه بود که این امر به برکت پیروزی انقلاب اسلامی به نتیجه رسید .
کاغذکنان از اوایل دوره اسلامی تا دوره مغول شهری آباد و یکی از شهرهای قدیمی آذربایجان بوده است . این شهر از دوره سلجوقیان تا حمله مغول از نظر تجاری معروف بوده است و (خونا) و (خونج) نام هایی هستند که تا قرن ششم و اوایل قرن هفتم به این شهر اطلاق می شده است .

یاقوت حموی نوشته است : “چون در آنجا کاغذ به کاغذکنان معروف است” . تا خرابی شهر کاغذکنان در قرن هفتم هجری این شهر ولایتی مستقل از ولایات آذربایجان بود و در دوره مغول نیز به صورت مستقل اداره می شد و به قول حمداله مستوفی در نزه القلوب حقوق دیوانی کاغذکنان پنج هزار دینار بود.
همانطوری که ذکر شد ناحیه کاغذکنان از اوایل دوران اسلامی تا اوایل عصر صفویه ولایتی مستقل از ولایات آذربایجان به شمار می آمد، اما پس از تشکیل دولت صفویه و تغییر و تحول نظام ایالات و ولایات بلوک کاغذکنان همراه با بلوکات شمالی رودخانه قزل اوزن کلاولایتی را به نام ولایت خلخال تشکیل می دانند و کاغذکنان همواره مرکز حکومتی و یا بخشی از ولایت خلخال به شمار می آمد.
پس از تفویض حکومت، خلخال و توابع به خانهای ایل سعدلو، کاغذکنان حاکم نشین و مرکز حکومت خلخال بود و با وجود حکومت خلخال در بعضی مقاطع زمانی به افرادی غیر از سعد لوها تفویض می شد، ولی مالکیت اکثر نواحی خلخال تا دوره سلطنت فتحعلی شاه قاجار با خوانین سعدلو بود.
طایفه سعدلو در دوره قاجاریه (عهد سلطنت فتحعلی شاه ) رو به ضعف گذاشت و از نظر نظامی دیگر اهمیت سابق را نداشت. هیرواباد مرکز کنونی شهرستان خلخال در آن دوران قصبه کوچکی بود، که به واسطه سکونت عده ای از علما و متنفذین منطقه در آنجا، در دوره سلطنت فتحعلی شاه قاجار به تهران رفته و تقاضا می کنند حالا که سعدلوها رو به ضعف گذاشته اند حاکمی برای خلخال تعیین و اعزام شود . تقاضای انان قبول و حاکمی همراه با نمایندگان و علمای مزبور حاکم نشین خلخال می شود.

روستای هیرواباد هم که تحت مالکیت سعدلوهای کاغذکنان بود توسط تجار و اهالی به مبلغ هفتصد تومان خریداری و بین خریداران تقسیم شد.
کاغذکنان قبل از حمله مغول مهد دانشمندانی چون افضل الدین خونجی (کاغذکنانی) ،منطق دانی بزرگ و فیلسوفی والامقام و پزشکی زبردست بوده است و در دوره های مختلف از جمله در دوره قاجار نیز مهد عالم و شاعری چون ملا محمد باقر خلخالی کاغذکنانی بود .
ازآثارتاریخی کاغذکنان نیز می توان به پل پردلیس- کاروانسرای جمال آباد- شهر سوخته کاغذکنان – قلعه سنگی کاغذکنان اشاره کرد.